تاریخچه سفال گری

سفالگری یا کوزه گری ایرانی سابقه طولانی در تاریخ ایران دارد. سفالگری یکی از اولین و مهم ترین اختراع‌های ساخته شده توسط انسان است. برای مورخان و باستان شناسان از مهم ترین مظاهر هنری است. باستان شناسان از راه سفالگری با شرایط اجتماعی و اقتصادی یک دوره یا یک منطقه آشنا می‌شوند. با مطالعه سفال‌ها در مورد زندگی، دین مردم و تاریخ٬روابط اجتماعی و نگرش جامعه را نسبت به همسایگان تفسیر می‌کنند

ساخت سفال در ایران دارای سابقه ای طولانی و درخشان است. با توجه به موقعیت جغرافیایی خاص کشور ایران، که در محل تقاطع تمدن‌های باستانی و در مسیرهای کاروان‌های مهم واقع است، تقریباً در هر بخشی از ایران، در زمان‌های مختلف درگیر ساخت سفال بوده‌اند. با این حال، حفاری‌های اخیر و تحقیقات باستان شناسی نشان داد که چهار منطقه عمده در تولید سفال در فلات ایران وجود دارد: بخش نخست شامل غرب کوه‌های زاگرس و نواحی لرستان است. بخش دوم شامل نواحی جنوب دریای خزر است که استان‌های گیلان و مازندران را در بر می‌گیرد. این دو منطقه نخستین نواحی در فلات ایران بوده‌اند که سفالگری را آغاز نموده‌اند. بخش سوم شامل شمال غرب کشور و نواحی آذربایجان را شامل می‌شود. بخش چهارم در جنوب شرقی است و استان‌های کرمان و سیستان و بلوچستان را شامل می‌شود. افزون بر این ۴ منطقه نواحی کویری ایران را نیز می‌توان به آن اضافه کرد که قدمت ساخت سفال در آن به ۸ هزار سال پیش از میلاد بر می‌گردد.

نکاتی در مورد این هنر دیرین

سفال یکی از قدیمی‌ترین ساخته‌های دست بشر است که در تمام طول عمر وی از قدیمی‌ترین ایام تاکنون مورد استفاده قرار گرفته‌است. به این جهت درگاهنگاری دورانهای پیش از تاریخ نقش مهمی دارد. ساخت سفال با گذشت زمان به نسبت تغییر فرهنگهای پیش از تاریخی و تجربه اندوزی اقوام بشری از نظر جنس، فرم، رنگ و نقش دچار تغییراتی چشمگیر شده‌است. این تغییرات عاملی تعیین کننده در تقسیم بندی انواع سفالهای پیش از تاریخی و بعد از آن در مورد چگونگی ساخت اولین سفال بدست انسان نظرات مختلفی ارائه شده‌است. عده‌ای ریشه سفال را در صنعت سبد بافی می‌دانند و معتقدند برای اولین بار گلهای اندود کننده کف سبدهای گیاهی پس از خشک شدن و یا قرار گرفتن در آتش و سوختن چوبهای سبد، الهام بخش سفال سازی بوده است. عامل پیدایش صنعت سفال سازی هر چه باشد در این مورد شکی نیست که سفالهای اولیه دست ساز و خشن و ماده چسبندگی آنها شن و گیاهان خرد شده بود است.

در حدود ده هزار سال پیش که انسان‌های ساکن بین النهرین زندگی غار نشینی و دوران جمع آوری غذا را پشت سر گذارده و به دوران تولید غذا شروع نموده بودند و در پهنه دشت بصورت اجتماعات اولیه کشاورزی مستقر شده بودند، تمدنی را بوجود آوردند که از مشخصات آن ساخت سفال‌های ظریف و زیبای نخودی و قرمز رنگ است. این تمدن همراه با خصوصیات دیگر آن در این منطقه شکوفا گردید و به تدریج در دنیای پیش از تاریخ در منطقه وسیعی گسترش یافت. آثار و بقایای این نوع سفال از شرق دریای مدیترانه تا دره رود سند در حفاری‌های باستان‌شناسی در مناطق باستانی آشکار گردیده‌است.

یکی از سنت‌های مشخص سفالگری فلات ایران سفال قرمز رنگ منقوش است که در طول هزاره‌های ششم و پنجم ق. م. در حاشیه کویر در فلات مرکزی ایران شکل گرفت و متداول شد. این سفال‌ها دست ساز و برنگ قرمز و دارای خمیری مخوط با پودر شن یا گیاهان خرد شده است. این نوع سفال طی حفریات باستان‌شناسی از محوطه‌های باستانی چشمه علی، قره تپه شهریار، اسماعیل آباد، تپه زاغه، سیلک و حصار شناسایی شده‌اند.

«در این محل (سیلک کاشان) ظروف سفالین قرمز رنگی نیز پیدا کرده‌اند که از لحاظ صنعت نسبت به ظروف پیش تا حدی کامل‌تر به نظر می‌آید و معلوم می‌شود که آنها را در کوره‌های ابتدایی می‌ساختند. در هزاره چهارم پیش از میلاد مردم دشت‌نشین فلات ایران در کار زندگی پیشرفت بیشتری کردند. در قریه سیلک نموداری از آن وجود دارد، ساکنین این محل ظروف سفالین ظریف می‌ساختند و تصویر پرندگان و حیوانات وحشی را بر روی آن‌ها با رنگ سیاه منقوش می‌کردند و به تدریج این ظروف شفاف‌تر و شکل آن‌ها منظم‌تر شد،از این‌جا می‌توان حدس زد که مردم آن ناحیه جهت انجام این عمل به اختراع چرخ نائل شده بودن، چرخ آن‌ها تخته باریکی بوده است که بر زمین می‌گذاشته‌اند و آن‌را با دست می‌چرخاندند و به این ترتیب به ظروف خود شکل زیباتری می‌دادند. تاکنون شبیه این‌گونه ظروف در هیچ‌یک از کشورهای آن دوران به دست نیامده است. چنین میتوان نتیجه گرفت که ایرانیان در این صنعت سرآمد اقوام دیگر بودند و شاید اختراع مزبور ویژه آن‌ها باشد. از ظروف سفالینی که در سیلک به دست آمده است تصاویر بز کوهی و اسب و خورشید و همچنین اشکال هندسی فراوان دیده می‌شود و از این اکتشافات نتیجه می‌گیریم که با وجود آنکه آهن ومفرغ در تهیه آلات و ادوات گوناگون به کار می‌رفته است صنایع کوزه‌گری و سفال‌سازی رونق خود را حفظ کرده است.»^[۱]

مهم‌ترین تحمل در صنعت سفالگری که این صنعت را به کلی دگرگون ساخت اختراع چرخ سفالگری است که در هزاره چهارم ق. م. اتفاق افتاده سفالگران ابتدا از چرخهای کند گردش یا بطئی استفاده کرده و سپس به چرخهای پرسرعت و تند گردش که امروز نیز مورد استفاده کارگاه‌های سفالگری سنتی است دست یافتند.

از اوائل هزاره سوم ق. م. نوع دیگری سفال از مناطق شمال فلات ایران به سمت داخل فلات نفوذ می‌کند که به سفال خاکستری معروف است. این نوع سفال چرخساز می‌باشد و از نظر سبک ساخت و تزیینات تحت تأثیر ظروف فلزی هم عصر خود قرار گرفته‌است. سفال خاکستری با تکنولوژی بالا و در کوره‌ای مخصوصی که سفالگر بخوبی در آن کنترل حرارت و میزان اکسیداسیون فعال را اعمال می‌کرده‌است پخته شده‌اند. فرهنگ سفال خاکستری از اوائل هزاره سوم ق. م. در مناطق باستانی یانیک تپه اردبیل، تورنگ تپه گرگان، تپه حصار دامغان شناسایی شده‌است. سفال خاکستری براق در طول عصر آهن یعنی از اواسط هزاره دوم ق. م. به بعد در اکثر نقاط فلات ایران گسترش یافت و در همین دوره به اوج زیبائی، ظرافت و پیشرفت تکنیکی در ساخت و پخت و و تزیین رسید. از نیمه‌های هزاره اول ق. م. با رونق فلزکاری صنعت سفالگری رو به افول می‌رود به طوری که در دوران تاریخی سفالهای ساخته شده، عمدتاً بسیار خشن و بدون نقش هستند و از ظرافت سفالهای پیش از تاریخی خبری نیست.

حاج‌رضایی: پیش‌بینی نتایج تیم‌ملی کار "نستراداموس" است!

امیر حاج‌رضایی در گفت‌و‌گو با ایسنا شرایط چهار نماینده فوتبال ایران در لیگ قهرمانان آسیا که شامل تیم‌های پرسپولیس تهران،‌ تراکتورسازی تبریز، فولاد خوزستان و نفت تهران را به طور کلی بررسی کرد. وی همچنین درباره تیم ملی فوتبال ایران و اردوی 50 روزه قبل از جام ملت‌های آسیا مطالبی را عنوان کرد.

میزبانی کمپ زیبای کرومر استرالیا از تیم ملی (تصاویر)

کی از زیباترین مناطق استرالیا آماده پذیرایی از تیم ملی ایران در جام ملت‌ها است.

تیم ملی فوتبال ایران برای حضور در مرحله پایانی جام ملت‌های 2015 آسیا در تاریخ 30 دسامبر 2014 9 دی 93 وارد سیدنی می‌شود و تا تاریخ 17 دی 93 در کمپ تمرینی «کرومر پارک» واقع در شهر کرومر در 20 کیلومتری پایتخت استرالیا اردو خواهد زد.

مایکل براون، مدیر اجرایی کمیته سازماندهی محلی مسابقات جام ملت‌های آسیا 2015 در این خصوص گفت: "ایرانی‌ها یکی از زیباترین مناطق سیدنی و در واقع استرالیا را برای تکمیل مرحله آماده‌سازی خود انتخاب کرده‌اند و اطمینان دارم مردم این منطقه میهمان‌نوازی خوبی از اعضای این تیم خواهند داشت."

«بم»، ١١‌سال بعد

مهدی زارع، دانشیار پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله در سرمقاله شرق نوشت:

 

امسال به یازدهمین سالروز زلزله پنجم‌دی٨٢ بم رسیدیم. این زمین‌لرزه با حدود ٣٠هزارنفر تلفات، پرتلفات‌ترین زلزله قرن اخیر ایران است. البته همین ذکر تلفات به‌صورت «حدود» ٣٠هزارنفر نیز نشان از مشکلات ما در برآورد و شمارش میزان تلفات دارد. این ابهام در آمار در سایر زمینه‌ها نیز موجب مشکل شده است. تلفات (کشته‌های) زلزله بم به صورت ٢٦هزارو٢٧١نفر، حدود ٣١هزارنفر و حدود ٣٣هزارنفر (و گاه بیشتر) اعلام شده است. در سالروز زلزله بم توجه به چندنکته ضروری به نظر می‌رسد: 

 

١  آسیب‌های روانی و اجتماعی و همچنین معلولیت‌های مختلف بدنی، تعداد زیادی از مردم بم را همچنان آزار می‌دهد. توجه به بازسازی‌ها معمولا در حد توجه به ساخت‌وساز فیزیکی و بدون توجه به بافت تاریخی و فرهنگی شهرها و روستاهای آسیب‌دیده رخ می‌دهد. در شهر بم باوجود دقتی که در بازسازی ارگ تاریخی بم به عمل آمده است (که البته به‌دلیل مشکلات بودجه، مراحل انجام کار به کندی پیش می‌رود) ولی در بازسازی شهر بم، به ساختار «باغ‌شهر» و فضای سبز این شهر کم‌توجهی شده و طی ١١سال اخیر بعضا احداث خیابان‌های جدید با قطع درختان به‌منظور ایجاد فضای بزرگ‌تر برای عبور و مرور رخ داده است. این مساله به همراه آسیب‌های همچنان برجامانده روانی از زمان زمین‌لرزه، فضای زیست شهری را برای بسیاری از بازماندگان به صورت ناخوشایند درآورده است. 

 

٢  گزارش‌هایی از تغییر بافت جمعیتی شهر بم بعد از زمین‌لرزه موجود است. البته بخشی از این موضوع بعد از هر زمین‌لرزه‌ای، طبیعی به‌نظر می‌رسد. بعضی از مردم (بازماندگان زمین‌لرزه) برای همیشه شهر را ترک می‌کنند و بعضی برمی‌گردند و در شهر ماندگار می‌شوند. بعضی از نیروی‌های غیربومی هم که برای امدادرسانی آمده‌اند، به دلایل مختلف در شهر ماندگار می‌شوند. ولی مساله آن است که بلافاصله بعد از زمین‌لرزه بم گروهی از مردم از گروه‌های کمتر برخوردار جامعه، به‌ویژه از شهرها و روستاهای جنوب شرقی ایران به شهر بم آمدند و بخشی از آنها در شهر مانده‌اند. ولی نگارنده پس از جست‌وجو هم نتوانست به داده‌ای علمی بر پایه پژوهش میدانی در این مورد (درصد و تنوع مهاجران جدید به بم) دست یابد؛ بنابراین همچنان مبهم است که چه میزان از گفت‌وگوها در مورد اینکه «بافت جمعیتی بم بعد از زلزله عوض شده» به واقعیت مربوط است و چه میزان بر اساس انعکاس و تکرار گفت‌وگوهای میان خود مردم دچار بزرگنمایی شده است؟ 

 

٣  در جنوب‌شرق ایران و استان کرمان منطقه‌های جمعیتی مهمی مانند شهرهای کرمان و جیرفت در کنار یا نزدیکی گسل‌های فعال وجود دارند. بر پایه نبود یا سکون‌لرزه‌ای که در گسل کوهبنان در شمال‌کرمان، روند گسله کرمان و همچنین گسل سبزواران (در محل عبور از شهر جیرفت) مشاهده می‌شود، توجه به مساله احتمال یک زمین‌لرزه مخرب بعدی در این شهرها بسیار مهم است. 

 

٤  یک‌سال بعد از رخداد زمین‌لرزه بم در ششم‌دی١٣٨٣ زمین‌لرزه و سونامی بزرگ سوماترا به بزرگ‌ترین فاجعه انسانی در حدود ١٥کشور جنوب آسیا با حدود ٣٠٠هزار کشته منجر شد. آمارهای راهبرد کاهش ریسک سازمان‌ملل متحد نشان می‌دهد در ١٥سال اول سده‌بیست‌ویکم، سوانح طبیعی حدود یک‌میلیون کشته و ٥/٢تریلیون‌دلار خسارت‌های اقتصادی به جای گذاشته‌اند.

 

خسارت‌هایی که اولا ٦٠درصد آنها مربوط به رخداد زمین‌لرزه‌ها بوده‌اند و در ثانی حدود بیش از ٩٠درصد تلفات انسانی و حدود ٦٠درصد خسارت‌های مالی به کشورهای درحال توسعه مانند کشور ما مربوطند. زمین‌لرزه بم پرتلفات‌ترین زلزله قرن اخیر ما بود. تازه این اتفاق در شهری رخ داد که صرفا یک نقطه جمعیتی در گستره‌ای پهناور و به نسبت کم‌جمعیت از جنوب شرق ناحیه دشت کویر لوت در استان کرمان است. اتفاقی مشابه در شهری پرجمعیت‌تر متاسفانه موجب آسیب جانی و مالی بسیار بیشتری خواهد شد. 

 

٥- نگارنده در کنفرانس اروپایی مهندسی زلزله در سال٢٠١٤ مقاله‌ای منتشر کرد که در آن معاهده‌ای بین‌المللی برای کاهش ریسک زلزله کشورهای در حال توسعه پیشنهاد شده است. این پیشنهاد با محوریت پیگیری کشورمان و برگزاری کنفرانسی بین‌المللی در شهر بم ارایه شده است. نمونه بارز زمین‌لرزه‌های مخرب در کشورهای درحال توسعه زمین‌لرزه بم٢٠٠٣ در ایران، زمین‌لرزه و سونامی سوماترای اندونزی٢٠٠٤، زمین‌لرزه٢٠٠٥ در بالاکوت پاکستان، زمین‌لرزه٢٠٠٨ در ونچوآن چین و زمین‌لرزه٢٠١٠ هائیتی است. این ایده شبیه کنوانسیون رامسر (اسفند١٣٤٩) است که در اجلاسی در رامسر از سوی سازمان‌ملل‌متحد برگزار شد برای حفاظت از تالاب‌ها، معاهده (کنوانسیونی) بین‌المللی مصوب شد که هنوز معتبر است و در سطح بین‌المللی مورد استفاده و ارجاع است. هدف از این پیشنهاد برنامه‌ای بین‌المللی است که با نشستی زیر نظر سازمان‌ملل متحد در شهر بم با دعوت از تمامی متخصصان کاهش ریسک زلزله و مدیریت بحران از سراسر جهان و به‌ویژه از کشورهای در حال توسعه برنامه‌ای بین‌المللی با محوریت جمهوری اسلامی ایران آغاز شود. برای اجرای چنین ایده‌ای می‌توان کمیته‌ای بین‌المللی با محوریت وزارت خارجه و متخصصان داخلی و بین‌المللی و با مشارکت سازمان‌ملل متحد تشکیل داد تا مقدمه نوشتن پیش‌نویس این معاهده و نحوه برگزاری نشست بین‌المللی در بم را مشخص کنند. ضمنا در این معاهده با نگاه و تاکید بر مشکلات کشورهای درحال توسعه، کوشش خواهد شد تا در غالب برنامه‌های ١٠ساله چارچوبی برای کاهش ریسک زلزله در این کشورها تعریف شود و همچنین در نشست‌های سالانه و دریافت گزارش‌های ملی نحوه توسعه هرکشور در کارگروه‌های تخصصی که در زمینه‌های مختلف تخصصی در زمینه کاهش ریسک تشکیل می‌شود، پایش و ارزیابی شود.